شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران

سابقه بررسی :

شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران از سال ۱۳۳۸ به عنوان یکی از سه گروه اختصاصی شاخص بهای عمده فروشی کالاها در ایران ، در اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی تهیه میگردید. در تجدید نظر سال ۱۳۶۹ در گروه کالاهای صادراتی مشمول شاخص بهای عمده فروشی کالاها در ایران، تعداد ۲۰ قلم کالا انتخاب گردید که به طور عمده شامل فرش دستباف و تعدادی از محصولات کشاورزی سنتی ایران نظیر زعفران و پسته بود. با توجه به افزایش میزان صادرات کالاهای غیرنفتی، ضرورت تهیه شاخص بهای کالاهای صادراتی به عنوان یک شاخص مستقل ، از سال ۱۳۷۶مورد تأیید مسئولان بانک مرکزی قرار گرفت. به لحاظ ماهیت این شاخص که بر مبنای بازار صادرات کالا شکل می گیرد، مشاهده می شود که مؤلفه های اقتصادی و سیاسی نظیر تقاضا و کشش بازار جهانی، امکانات داخلی، تبلیغات، ویژگی های اقتصادی بازارهای جهانی و قوانین، مقررات و سیاست های داخلی و بین المللی که در بازرگانی خارجی مؤثر است، بر این شاخص نیز اثر می گذارد. بنابراین پس از چندی در سبد کالاهای صادراتی تغییراتی رخ می دهد که می تواند در نوع یا ضریب اهمیت کالا یا در هر دو مورد اتفاق بیفتد. بر این اساس تجدید نظر در شاخص بهای کالاهای صادراتی ضرورت می یابد.

نخستین تجدید نظر در این شاخص بر مبنای سال پایه ( ۱۰۰=۱۳۸۳) انجام پذیرفت. این شاخص برای دومین بار در سال پایه (۱۰۰=۱۳۹۰) (که سال پایه شاخص های اقتصادی بود) مورد بازنگری قرار گرفت.

دوره بررسی:

دوره بررسی شاخص بهای کالاهای صادراتی، ماهانه بوده و زمان انتشار شاخص، بعد از ماه مورد بررسی می باشد. گزارش های ماهانه به زبان های فارسی و انگلیسی و گزارش سالانه به زبان فارسی منتشر می گردد.

جامعه آماری:

کلیه واحدها و شرکت های صادرکننده کالاهای غیرنفتی در کل کشور جامعه آماری این بررسی را تشکیل می دهد.

چارچوب آماری:

چارچوب آماری طرح، فهرست کلیه شرکت های صادراتی است که در زمینه صادرات کالاهای غیر نفتی فعالیت داشته و شامل شرایط استمرار صادرات و امکان اخذ قیمت واحد ارزی کالا می باشد که این شرکت ها در اصطلاح واحد آماری محسوب می شوند.

موضوع بررسی :

شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI )  Export Price Index در ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت‌های کالاهای غیرنفتی صادراتی را بر اساس قیمت FOB)) Free On Board نشان می‌دهد. با توجه به این که در تهیه این شاخص قیمت ارزی کالاهای صادر شده به قیمت ریالی تبدیل می‌شود، تغییرات شاخص بهای کالاهای صادراتی بیانگر تغییرات قیمت کالاهای صادر شده در بازارهای جهانی و نوسان نرخ ارز خواهد بود.

• بر مبنای آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی، شاخص قیمت کالاهای صادراتی در ایران در فروردین ماه ۱۳۹۷ به عدد ۳/۳۴۴ رسید که  نسبت به یک ماه قبل معادل ۴/۸ درصد افزایش یافت. شاخص مذکور نسبت به ماه مشابه سال قبل به میزان ۹/۴۲ درصد افزایش داشته است. در مقیاس دوازده ماهه نیز شاخص بهای کالاهای صادراتی در دوازده ماه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۷ نسبت به دوازده ماه فروردین ۱۳۹۶ معادل ۱/۲۳ درصد افزایش نشان می دهد، رشد شاخص قیمت کالاهای صادراتی، تغییرات قیمت در کالاهای نمونه صادراتی را به تصویر می کشد، تغییرات شاخص قیمت کالاهای صادراتی در گزارش های تورم کل لحاظ می شود اما ممکن است میزان رشد شاخص بهای کالاهای صادراتی متفاوت از رشد شاخص کل باشد. عمدتا این وضعیت در دو حالت اتفاق می افتد، اولین وضعیت زمانی است که نرخ ارز روند متفاوتی از دوره های قبل را تجربه کند و دومین وضعیت نیز زمانی است که تورم جهانی رو به تغییر باشد که به تبع آن صادر کنندگان ایرانی نیز قیمت های خود را تعدیل می کنند.  بررسی ها نشان می دهد نرخ ارز از فروردین ۹۵ تا مرداد ۹۶ روند ملایمی داشته اما در ۶ ماه بعدی رشد حدود ۲۲ درصدی داشته این تغییر روند به طور مشابه در تغییر شاخص قیمت کالاهای صادراتی نیز اثر کرده است، تغییرات نرخ ارز اثرات لازم را در تغییر قیمت کالاهای صادراتی می گذارد پس می توان مهم ترین علت شتاب مثبت رشد شاخص قیمت کالاهای صادراتی را به شروع روند رو به رشد ارز نسبت داد رشد شاخص بهای کالاهای صادراتی را در فروردین ۱۳۹۷ به افزایش نرخ ارز در این ماه بستگی داشته و با توجه به اینکه نرخ ارز در مدار صعودی قرار گرفته است اثرات آن روی شاخص قیمت کالاهای صادراتی نیز نمایان شده است.  از طرفی تورم کالاهای صادراتی از سال ۱۳۷۶ تاکنون از این حکایت دارد که بالاترین درصد در سال ۱۳۹۱ با نرخ ۱۲۴.۱ درصد ثبت شده است. این در حالی است که در این سال نوسان ارزی شدیدی در بازار ارز ایران اتفاق افتاد به گونه‌ای که در دهه ۱۳۹۰ بالاترین سطح رشد دلار در سال ۱۳۹۱ ثبت شده است. حال حاضر نیز با توجه به نوسانات ارزی قابل توجهی که در بازار ایران وجود دارد و دو رقمی شدن نرخ تورم درصد تورم بالایی برای کالاهای صادراتی پیش بینی می شود.  (هدف از بررسی و محاسبه شاخص، هم چنین نشان دادن نوسان و تغییرات قیمت کالاهای غیرنفتی صادر شده توسط صادرکنندگان نیز است. )از دیگر کاربردهای شاخص مزبور، می توان به استفاده در محاسبات ملی و مبادلات بازرگانی و جهت آگاهی از عملکرد صادرکنندگان و بررسی وضعیت صادرات غیر نفتی اشاره نمود.
• شاخص قیمت کالاهای صادراتی، روند تغییرات قیمت محصولات عرضه شده از داخل به خارج کشور را طی دوره زمانی مشخص نشان می دهد. با توجه به اینکه قیمت کالاهای صادراتی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر میزان مبادلات خارجی کشورها و نیز یکی از عوامل تعیین کننده رابطه مبادله است، تغییرات قیمت ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

منابع :

• جهش شاخص صادراتی ها- روزنامه دنیای اقتصاد مورخ ۵/۲/۹۷
• شاخص قیمت کالاهای وارداتی پارسال ۳٫۷ درصد کاهش یافت – ایرنا مورخ ۵/۳/۹۷
• شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران – گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران- اردیبهشت ۹۷