مدیریت منابع انسانی طی دهه های گذشته تغییرات فراوانی داشته است؛ از مدیریت اداری تا رهبری سرمایه های انسانی. هرچند که بسیاری از شرکت ها و سازمان های ایرانی این سیر تحول را طی کرده و در مسیر تعالی منابع انسانی قرار گرفته اند، اما هنوز بسیاری از آ نها با مفاهیم و نظام های نوین منابع انسانی بیگانه اند و از ناکارآمدی فراوانی در مدیریت بر کارکنان خود رنج می برند.
نقش مؤثر برگزاری کنفرانس های توسعه منابع انسانی، شکل گیری و فعالیت انجمن مدیریت منابع انسانی ایران و معرفی مدل تعالی منابع انسانی و سایر برنامه های به اجرا درآمده طی بیش از یک دهه گذشته، فرهنگ مدیریت منابع انسانی را در کشور متحول کرده و مسیر روشنی را فراروی مدیران کشور نهاده است. اما در عین حال، جهان به سرعت در حال تغییر است و تغییرات سریعی که در عرصه دانش و فناوری رخ می دهد، چهره جهان را به طور مداوم تغییر می دهد. در چنین محیطی، سازمان ها دیگر نمی توانند با شیوه ها و روش های سنتی اداره شوند، آ نها باید خود را با این روند تغییر همراه کنند و مدیران منابع انسانی، در ایفای نقش های نوین، باید رهبری تغییر را در سازمان خود به عهده گیرند. به عنوان مثال، با تغییراتی که در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات رخ می دهد، کسب وکارهای جدیدی ظهور می کنند و کسب وکارهای سنتی را با مشکلات بزرگی مواجه می سازند. پایه ریزی اقتصاد مقاومتی و شکل گیری اقتصاد بر پایه کسب وکارهای مبتنی بر دانش نیز ساختار سازمان ها را دگرگون ساخته است. تخصص ها و استعدادهای جدیدی مورد نیاز هستند. شناخت این استعدادها، تربیت، جذب و نگهداری آ نها از جمله چالش های بزرگ مدیران منابع انسانی است که در حال حاضر با آن مواجه شده اند و در آینده نیز از مهمترین چالش های آ نها به شمار خواهد آمد.
گروهی از چالش های مدیریت منابع انسانی ریشه در محیط کسب وکار دارند. این چالش ها ناشی از عوامل بیرونی هستند که در خارج از محیط سازمان وجود دارند و می توانند بر عملکرد مدیران سازمان اثر بگذارند و عموما خارج از کنترل مدیران بوده و به عنوان تهدید تلقی می شوند و باید با شیوه های پیشگیرانه با آنها مقابله کرد. تنوع نیروی کار، جهانی سازی، قوانین و مقررات، تغییرات فناوری و کمبود مهارت ها از جمله چالش های ناشی از عوامل محیطی هستند و مدیران منابع انسانی باید سیاست هایی را اتخاذ کنند که از فرصت های پیش آمده در محیط بهره ببرند و در برابر تهدیدهایی که بروز می کند، از سازمان صیانت کنند.
دنیا به سمت کسب وکارهای به هم پیوسته جهانی می رود و رقابت فشرده ای بین شرکت ها و سازمانهای محلی و خارجی
به وجود آمده و همچنان رو به افزایش است. این رقابت به خروج نیروهای کار ماهر و توانمند منجر می شود. مدیریت منابع انسانی باید بتواند با اتخاذ رویکردهای مناسب، فرهنگ سازمان و سیاست های حاکم بر آن را با الزامات حضور در عرصه جهانی هماهنگ سازد. در دوران پسابرجام، شرایط عمومی بازار کار، به ویژه در حوزه های کاملاً تخصصی، دانش بنیان و فناورانه متحول شده و به نظر می رسد با حضور وسیعتر شرکت های خارجی و توسعه همکاری های بین المللی، جذب و نگهداری نیروهای ماهر با چالش های جدی مواجه گردد.
طی این سالها، قوانین و مقررات کار، همواره از چالش های عمده به شمار می رفته است. تلا ش های فراوان و پراکنده ای که برای اصلاح آ نها صورت پذیرفته، کمتر به توفیق نائل آمده است و در بسیاری از موارد، برنامه های سازمان ها را تحت تأثیر جدی خود قرار می دهد. مدیران منابع انسانی چاره ای جز شناخت دقیق آنها و تنظیم روابط کار ندارند، چراکه در غیر این صورت، با مشکلات فراوانی مواجه می شوند. ظرفیت دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی طی دو دهه اخیر افزایش شدیدی داشته است. دانش آموختگان رشته های دانشگاهی، فاقد مهار ت های لازم برای برآورده کردن نیازها و الزامات شغلی هستند. از سویی دیگر، داشتن مدرک دانشگاهی مانعی برای پذیرفتن بسیاری از مشاغل شده است و نرخ بیکاری دانش آموختگان بر فاقدین مدارک دانشگاهی فزونی گرفته است. مدیران منابع انسانی عموما نمی توانند نیازهای دانشی و مهارتی خود را از بازار کار تأمین کنند. آنها باید نیروهای جدید و قدیمی خود را به شیوه های مناسب آموزش دهند تا کارآمدی و اثربخشی لازم را داشته باشند. فقدان نظام آموزشی و مهارتی مناسب، هزینه های زیادی را بر شرکت ها تحمیل می کند. آنچه برشمرده شد، برخی از چالش های محیطی بودند که بر عملکرد مدیریت منابع انسانی تأثیرگذارند. مدیران منابع انسانی فراتر از این ها، با چالش هایی در درون سازمان خود نیز مواجه اند که در این فرصت اندک، مجالی برای پرداختن به آنها نیست.
* رئیس انجمن مدیریت منابع انسانی ایران