آلودگی هوا یکی از ابعاد آلودگی های زیست محیطی را تشکیل می دهد که باعث افزایش بیماری های قلبی، تنفسی و … شده است و این مساله در کلان شهرها نمود بیشتری دارد . کارشناسان در خصوص علل آلودگی هوا در مناطق مختلف کشور علل و عوامل گوناگونی را مطرح می‌کنند. توسعه شهرها، تراکم جمعیت ، صنایع و نیروگاه ها و منابع متحرک دودزا همچون خودروها، موتورسیکلت و اتوبوس‌های شهری که عمدتا مصرف سوخت آنها فسیلی است، از اصلی‌ترین دلایل بروز آلودگی هوای کلان‌شهرهایی همچون پایتخت عنوان می شوند. برای کمک به حل این معضل دستگاه‌ها و نهادهای مختلفی براساس قانون هوای پاک در این باره دخیل هستند و قانون هوای پاک و مسئولیت‌هایی را برعهده آنها نهاده است . از جمله یکی از این نهادها ، وزارت صنعت ، معدن وتجارت و تابع آن از جمله سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است . برای بررسی اقدامات این سازمان و دیگر پرسش‌هایی که در این حوزه مطرح است ، با بهزاد اعتمادی معاون توسعه صنایع حمل ونقل ایدرو به گفت‌وگو نشسته ایم
همانگونه که مستحضرید هر ساله در فصل پائیز و زمستان با پدیده آلودگی هوای کلان‌شهرها مواجه هستیم ، ایدرو در حوزه وظایف برای کنترل و کاهش آلایندگی هوا تاکون چه اقداماتی انجام داده است ؟
از سا‌ل‌ها قبل موضوع کنترل و کاهش آلایندگی هوا در اولویت طرح‌های اجرایی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در حوز‌ه‌های مرتبط با صنایع حمل و نقل به تفکیک در بخش‌های مترو، خودروهای تجاری، خودرو سواری و موتورسیکلت قرار داشته است.
ابتدا درباره طرح نوسازی ناوگان تجاری فرسوده خدمتتان عرض کنم که این طرح پیرو دستور رئیس جمهوری و ابلاغ وزیر صنعت، معدن و تجارت در دستور کار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) قرار گرفته است.
در این طرح که با هدف بهینه سازی مصرف سوخت و کاهش آلودگی های زیست محیطی تعریف شده، با تخصیص حداکثر ۵۰ درصد قیمت فروش خودروها به عنوان یارانه از سوی دولت از محل صرفه جویی حاصل از کاهش مصرف سوخت، پیش بینی شده است تعداد ۱۷۶ هزار و ۵۵۰ دستگاه انواع خودروی تجاری سنگین طی سه سال جایگزین خودروهای فرسوده موجود شوند.
این طرح نوسازی انواع خودروها شامل اتوبوس، کامیون، کشنده، کامیونت و مینی بوس را در دستور کار دارد. در مجموع آمار خودروهای فرسوده تجاری بالاست و اثرات آلایندگی دارند هر چند که بطور دقیق این حجم مشخص نیست .
حتی خودروهایی با قدمت ۵۰ تا ۶۰ سال هنوز در جاده ها تردد دارند. برخی خودروها نیز از استانداردهای لازم برخوردار نیستند.
در تهران کامیون ها در ساعاتی از شب تردد آزاد دارند و از طرفی در تهران روزانه حدود هشت تن ذرات و اجزای آلاینده در هوا منتشر می شود.
براساس یک برآورد حدود ۵۰ درصد از این حجم مربوط به کامیون هایی است که در سطح شهر تردد می کنند که با اجرای این طرح و جایگزینی خودروهای با استاندارد یورو ۵ نیمی از آلایندگی ها از بین خواهد رفت.
با احتساب نوسازی ۱۷۶ هزار و ۵۵۰ دستگاه خودرو، صرفه جویی در مصرف سوخت طی هفت سال ۲۲ میلیارد و ۱۴۵ میلیون لیتر و صرفه جویی روزانه این طرح در کل ناوگان ۸.۶ میلیون لیتر خواهد بود. منابع ارزی مورد نیاز این طرح از طریق صرفه جویی در مصرف سوخت خودروها تامین می شود.
منابع ارزی در سال نخست اجرای طرح از طریق صندوق توسعه ملی و در سال های بعد از طریق فاینانس تامین خواهد شد. بخشی از منابع ریالی مورد نیاز هم از طریق شبکه بانکی به صورت تسهیلات ۶۰ ماهه به متقاضیان ارائه خواهد شد.
آورده نقدی متقاضیان در مرحله ثبت نام ۲۰ درصد ارزش خودرو خواهد بود. اجرای این طرح موجب کاهش مصرف سوخت، کاهش آلایندگی، بالابردن امنیت در جادها می‌شود.
در طرح های قبلی دولت در کنار آورده متقاضیان، کمک می کرد، اما در طرح حاضر دولت ۵۰ درصد هزینه خرید را پرداخت خواهد کرد و۳۰ درصد نیز تسهیلات با بهره ۱۸ درصد و ۶۰ ماهه اعطاء می شود و فقط ۲۰ درصد از کل مبلغ را متقاضی می پردازد.
آنچه از سوی شورای اقتصاد مصوب شده ۱۰ میلیارد و ۶۶۶ میلیون دلار برای سه سال است که تا امروز حدود ۴۲ میلیون دلار توسط صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح تامین شده است. تاکنون حدود ۵۷۶ دستگاه انواع خودرو کشنده، کامیون و اتوبوس بین شهری با استفاده از منابع این طرح نوسازی شده است.
بانک های عامل و بانک مرکزی، وزرات راه و وزارت کشور و سازمان بهینه سازی سوخت ارگان‌هایی هستند که وظایفی را به عهده دارند.
بازپرداخت این مبلغ تخصیص داده شده باید از طریق صرفه‌جویی مصرف سوخت جبران شود، بنابراین سامانه‌هایی تشکیل شده که شرایط ثبت نام را اعلام می کنند و پس از آن میزان پیمایش به وزارت نفت اعلام می شود و وزارت نفت نیز با در نظرگرفتن میزان صرفه جویی برای بازپرداخت مبالغ اقدام خواهد کرد.
برقی‌سازی وسایل نقلیه تاثیر چشمگیری در کاهش آلایندگی شهرهای بزرگ دارد ، در خصوص برقی کردن خودروها و اتوبوس‌ها شهری تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است ؟
در خصوص برقی سازی وسائط نقلیه ، اولویت با خودروهای عمومی است و یکی از این پروژه ها طرح اتوبوس برقی است .
در قالب این طرح، جایگزینی ۲.۰۰۰ دستگاه اتوبوس شهری برقی از سال ۱۳۹۷ در این سازمان پیگیری می‌شود. استفاده از فناوری‌های جدید و پیشرفته در اتوبوس‌های برقی بسیار اهمیت دارد. حمایت از طراحی و توسعه اتوبوس هیبرید برقی نخستین بار در سال ۱۳۸۵ توسط سازمان گسترش صورت پذیرفت که نمونه ساخته شده، در مراحل تجاری‌سازی و تولید انبوه متوقف گردید.
هم اکنون شرکت مربوطه در حال تبدیل اتوبوس مربوطه به حالت تمام برقی و تولیدی نمودن آن با همکاری یک شرکت تولیدکننده اتوبوس در کشور است.
همزمان چندین شرکت تولیدکننده دیگر اتوبوس نیز با حمایت این سازمان در زمینه طراحی و تولید انبوه اتوبوس برقی و هیبرید برقی فعال شده‌اند.
بسته حمایتی تولید اتوبوس برقی با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت تهیه و به سازمان برنامه و بودجه ارسال گردید. این موضوع با شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور در حال بررسی و نهایی سازی است.
تصویب بسته حمایتی در شورای اقتصاد، کمک شایانی به توسعه و گسترش استفاده از اتوبوس برقی و هیبرید برقی در کشور می‌نماید. ایجاد زیرساخت‌های شارژ و هماهنگی با کلیه ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان مربوطه نظیر وزارت نفت، وزارت کشور، شهرداری شهرهای بزرگ، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه، سازمان ملی استاندارد، سازمان حفاظت محیط زیست، پلیس راهور ناجا و… در حال انجام است.
درحوزه خودروهای سواری نیز حمایت از بهینه‌سازی و کاهش آلایندگی موتورهای احتراقی با همکاری شرکتهای خودروسازی با هدف رعایت استانداردهای جدید و سخت‌گیرانه همواره در دستور کار وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، انجمن‌های مربوطه و سازمان ملی استاندارد قرار داشته است. الزام رعایت سطح آلایندگی یورو۵ در محصولات تولیدی از سال ۱۳۹۹ با جدیت پیگیری و اجرا می‌شود.
همزمان طراحی و تولید انبوه موتورهای احتراقی پیشرفته با سطح آلایندگی مطابق روز اروپا(یورو۶) از سال ۱۳۹۵ توسط شرکتهای تولیدکننده داخلی و شرکای خارجی آنها آغاز و علی‌رغم تشدید تحریم‌ها و افزایش ناگهانی قیمت ارز، خوشبختانه مراحل پایانی آماده‌سازی تولید انبوه خود را می گذراند.
بکارگیری این موتورها در محصولات آتی شرکتهای خودروسازی موجب کاهش مصرف سوخت به ویژه بنزین می‌شود. خوشبختانه این طرح‌ها مورد توجه وزارت نفت قرار گرفته و برنامه‌ریزی لازم تامین سوخت مورد نیاز این موتورها انجام شده است. طرح ساخت سه نمونه خودرو هیبرید برقی رانا با حمایت همزمان این سازمان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۹ شروع و در سال ۱۳۹۴ به نتیجه رسید. تولید انبوه این خودروها از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در شرکت ایران‌خودرو با جدیت پیگیری شد که متاسفانه به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های شارژ در کشور، عدم تصویب بسته حمایتی مناسب و تشدید تحریم‌های صنعت خودرو و فقدان زنجیره تامین اجزاء و قطعات اصلی اینگونه خودروها در کشور، به تولید انبوه نرسیده‌اند.
طی سالیان اخیر شرکتهای سایپا و ایران‌خودرو اقدام به طراحی و توسعه نمونه خودروهای برقی و هیبریدی نموده‌اند که این روند ادامه دارد.
در دوران پس از برجام همکاری جدی با شرکت الجی برای طراحی و تولید انبوه سمند برقی با حضور شرکت ایران‌خودرو در سال ۱۳۹۵شکل گرفت که تا مرحله عقد قرارداد نیز پیشرفت اما به دلیل اعمال تحریم های ناجوانمردانه علیه صنعت خودرو، طرح متوقف گردید.
نمونه مهندسی خودروهای ساینا برقی، دنا برقی و هیبریدی، شاهین برقی، تارا برقی و…. که از سوی شرکتهای خودروساز داخلی با همکاری شرکای خارجی آن ها توسعه داده شده یا در حال انجام است، قابلیت تجاری‌سازی و تولید انبوه را دارند به ویژه آنکه استفاده از ظرفیت شرکت های تولیدکننده داخلی و شرکتهای دانش بنیان با هماهنگی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بومی سازی قطعات اصلی خودروهای برقی در طرح های اخیر با جدیت پیگیری می شود و عمدتا نیازمند تامین منابع مالی هستند. خوشبختانه با پیگیری‌های فراوان، بسته حمایت از خودروهای برقی و هیبرید برقی در اسفند ماه سال ۱۳۹۸ به تصویب شورای اقتصاد رسید و موجبات دلگرمی فعالان این صنعت را فراهم نمود.
لذا برنامه اجرایی حمایت از تولید ۱۵.۰۰۰ دستگاه خودروهای برقی و هیبریدی مطابق برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۳۹۹ تدوین شده و در حال اجرا است و این طرح با مشارکت بخش خصوصی خواهد بود.
موتور سیکلت‌ها یکی از منابع الودگی شهرهای بزرگ به شمار می روند ، ایا ایدروتاکنون در حوزه ورود کرده و برنامه ای داشته است ؟
بله ، همانند خودرو سواری، حمایت از بهینه‌سازی و کاهش آلایندگی موتورسیکلت‌های بنزینی با همکاری شرکتهای تولیدکننده با هدف رعایت استانداردهای جدید و سخت‌گیرانه همواره در دستور کار وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، انجمن‌های مربوطه و سازمان ملی استاندارد قرار داشته است.
الزام رعایت سطح آلایندگی یورو۴ در محصولات تولیدی در سال ۱۳۹۹ و حرکت به سوی تحقق استاندارد آلایندگی یورو۵ با جدیت پیگیری و اجرا می‌شود.
نظر به اهمیت جایگزینی موتورسیکلت‌های فرسوده بنزینی با برقی مطابق اسناد بالادستی ، برنامه اجرایی حمایت از تولید ۵۰.۰۰۰ دستگاه موتورسیکلت برقی در سال ۱۳۹۹ در وزارت صنعت، معدن و تجارت تدوین و به این سازمان ابلاغ شده است. شناسایی و ارزیابی شرکت های تولید کننده و محصولات برقی آنها در سال ۱۳۹۹ تکمیل شده و حمایت از تولید انبوه با حمایت شهرداری تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال پیگیری است. بسته حمایت از تولید انبوه موتورسیکلت برقی با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور از محل ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید آماده تصویب در شورای اقتصاد است.
و سخن پایانی ، اگر نکته هست بفرمائید ؟
در پایان اینکه مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی هوا خروج خودروها و موتورسیکلت های فرسوده و توسعه حمل و نقل عمومی بویژه توسعه حمل و نقل ریلی درون شهری است که باید در سیاست گذاری ها بیش از پیش بدان توجه شود تا بتوان این مشکل را گام به گام حل نمود .